Veel gemeenten hebben de ambitie om tussen 2030 en 2050 energieneutraal te zijn. Zo heeft ook gemeente Wijk bij Duurstede in 2030 CO2-neutraal zijn. Er zijn veel stakeholders bij deze opgave betrokken: gemeente, provincie, woningcorporaties, bewoners, het bedrijfsleven, etc. De energietransitie gaat dus niet alleen om het zoeken naar technologische oplossingen, het gaat vooral over het ‘slim’ kunnen organiseren van de samenwerking tussen en met alle stakeholders om op ‘slimme’ wijze de energietransitie mogelijk te maken. Hoe dat te bereiken, was de vraag die centraal stond tijdens de interactieve workshop ‘Optimaal Gebruik van Restwarmte’ georganiseerd door het ESCoNetwerk in samenwerking met gemeente Wijk bij Duurstede en Balance op 3 oktober 2017 bij het gemeentehuis van gemeente Wijk bij Duurstede, waar ruim 30 partijen samenkwamen om ‘best practices’ en ‘lessons learned’ te delen rondom het thema energietransitie. Klik hier voor het programma.
Het seminar ging o.a. in op de volgende vragen:
- Verduurzamen, hoe zorg je voor de goede startcondities?
- Hoe creëer je een mandaat dat leidt tot interne en externe draagvlak?
- Welke rol neem je als publieke organisatie?
- Hoe zorg je voor maximale participatie van burgers en het bedrijfsleven?
- Hoe kun je op een concrete manier warmtekansen in je gebied snel inzichtelijk maken?
- Hoe kom je tot de ideale duurzame energiemix (zon, wind en warmte)?
Aanwezig waren o.a.: Gemeente Wijk bij Duurstede, Gemeente Roosendaal, Gemeente Son & Breugel, Gemeente Nijkerk, Gemeente Doetinchem, Gemeente Utrecht, Werkgroep Warmtenet Wijk bij Duurstede, BNG Bank, Provincie Utrecht, Waternet Amsterdam, Gemeente Zutphen, Hogeschool Utrecht, Gemeente Rotterdam, GGZ inGeest, Gemeente Lansingerland, Provincie Zuid-Holland, Gemeente Soest, Cleantech Regio RVO, Gemeente Woerde, Gemeente Nijkerk, Stedin Netwerkbeheer, Alliander, etc.
Verslag: “energietransitie succesvol door het goed organiseren van de samenwerking met de burger.”
Vanuit de gemeente, het bedrijfsleven en burgers ontstaan er allerlei initiatieven ter bevordering van de energietransitie binnen de gemeente. Door vanaf het begin samen op te trekken en kennis bij elkaar te brengen maakt Wijk bij Duurstede echte stappen in de energietransitie. Doordat er langjarige duurzaamheidsplannen worden ontwikkeld die toekomstbestendig moeten zijn dient er zowel aan de energievraag- als aan de aanbodzijde anders te worden gewerkt. Overheid en markt worden met andere soorten vragen geconfronteerd. Er zal antwoord moeten worden gevonden op vragen zoals: ‘hoe kies je het juiste project om te verduurzamen op basis van de plannen van de gemeente en de doelgroep?’; ‘Hoe ontwikkel je passende, haalbare concepten en beleidsplannen?’; ‘Hoe en wanneer communiceer je met de burgers om draagvlak te creëren?’; ‘Hoe zorg je voor actieve participatie van burgers en de markt?’ Hoe maak je afspraken met ketenpartners die langjarig toepasbaar blijven?’
Volgens de gemeente Wijk bij Duurstede is de wijze waarop de samenwerking tussen overheid en burgers wordt georganiseerd bepalend was voor het succes van de energietransitie. Uiteraard is de technologie en het antwoord vinden op bovengenoemde vragen belangrijk, maar de invulling van de samenwerking in dit proces is veel bepalend. Uiteindelijk komt het neer op houding en gedrag van alle betrokken partijen. De gemeente dient daarbij vooral een actieve verbindende regierol te nemen.
De belangrijkste take-aways uit deze bijeenkomst zijn o.a.:
- Faciliteer de burger: faciliteer als gemeente de burger om in actie te komen. We leven in een wereld van burgeractivatie- en participatie. Het oude denken waarbij de overheid alles regelt werkt niet meer, ‘het’ moet samen. Dit geldt ook voor de opgave om verduurzamingsambities te realiseren. Veel burgers (particulieren en het bedrijfsleven) zijn bereid zich daarvoor in te zetten. De initiatiefrijke burgers zetten allerlei bewegingen en organisaties op. Maar ook de minder actieve mensen willen graag hun stem laten horen. Burgers willen, mits ze op een juiste manier worden benaderd, graag meedenken en meebeslissen over energievraagstukken. Als gemeente dien je dat proces te faciliteren door een actieve en verbindende regierol hierin te nemen. Werk dan vooral op basis van gelijkwaardigheid en vertrouwen met de burger.
- Zorg voor draagvlak: een bestuurlijk mandaat met een uitvoeringsprogramma is cruciaal. ‘Een mandaat zorgt voor draagvlak. Zonder draagvlak wordt de transitie naar duurzaamheid een moeizaam proces’. Zo kunnen bestuurders, waar nodig, ingezet worden als ambassadeurs in gesprekken met andere stakeholders (vb. de provincie, het Rijk, etc..). Maar het allerbelangrijkste: doe het samen.
- Deel kennis en ervaringen: ‘Werk ook regionaal samen om ervaringen te delen en daarmee de kosten van de opgave te verlagen.’ Zoek in samenwerking met derden (vb. andere gemeenten) hoe om te gaan met knelpunten (vb. vraagstukken rondom financiering, kennisdeling, etc.).
- Creëer urgentie: creëer urgentie door doelstellingen niet te ver in de toekomst weg te zetten. Als regiehouder dien je een ‘overkoepelend’ plan te hebben, maar communiceer stapsgewijs met de stakeholders en werk daar gezamenlijk, met kleine projecten, naartoe. Zo kan het werken naar plannen voor 2030 motiverender werken en meer urgentie creëren dan plannen voor 2050.
- Zorg voor verbinding tussen alle verduurzamings-initiatieven: verbreid de focus van de verduurzaming naar de noodzaak om in te spelen op veranderende behoeften van de maatschappij. Kijk bijvoorbeeld naar de onderhoudsplannen van woningcorporaties en speel daar zoveel mogelijk op in. In plaats van simpelweg nieuwe ketelinstallaties in woningen te laten plaatsen, kan er tijdig gezamenlijk nagedacht worden over andere verduurzamingsmaatregelen.
- Zorg voor beleidscontinuïteit door het creëren van een gebiedsvisie die met de markt gedeeld kan worden: deel samen een ‘sense of urgency’ en verbind de kansen die voor alle partijen aanwezig zijn in de opgave. Zet daarbij een stip op de horizon en werk samen met de stakeholders (o.a. overheid, burger en marktpartijen, etc..) om bij die stip te komen.
- Workshop Optimaal gebruik van Restwarmte: tijdens de workshop werden deelnemers over vier stakeholdergroepen verdeeld (commerciële vastgoedeigenaren, woningbouwvereniging en VVE’s, gemeente, netwerkbeheerders). Vanuit de toegekende rol ontwierpen en ontwikkelden ze samen een ‘virtueel’ open warmtenet met het interactief programma HEAT verzorgd door Balance. Zo konden deelnemers op interactieve wijze ervaren hoe ze samen met lokale spelers een slim energienetwerk kunnen realiseren en hoe je snel inzichtelijk krijgt of een project rendabel is of niet. Een levendige discussie volgde waarin de diverse stappen werden besproken om van verduurzamingsambities naar realisatie te komen, op basis van concrete voorspellingen van het HEAT programma in combinatie met praktijkervaringen van de aanwezigen. Thema’s zoals ‘hoe om te gaan met weerstand’, ‘hoe te zorgen dat producenten, leveranciers en afnemers laagdrempelig kunnen deelnemen’, ‘hoe je het ontwikkelproces eenvoudig en vlot kunt laten verlopen, e.d. kwamen hierbij ruimschoots aan bod.
Wat deed het programma HEAT?
De stakeholders konden via HEAT een duurzaam warmtenetwerk aanleggen in een virtuele 3D simulatie van de stad. Het netwerk wordt dan bijvoorbeeld gevoed met warmte uit duurzame bronnen zoals bijvoorbeeld: restwarmte, geothermie of warmte uit biomassa/gas. Tijdens de sessie konden de stakeholders samen mogelijke scenario’s uitproberen en direct laten doorrekenen. Op de achtergrond van het programma rekenden technische en financiële modellen zowel een individuele als een gezamenlijke business case uit die direct is gekoppeld aan de acties van de spelers. Ieder groep zag dus meteen de financiële consequenties van hun acties, zoals het aan- en afsluiten van woningen, of het aanpassen van tarieven (voorbeeld: als aansluitkosten met 1.000 euro verlaagd moeten worden, hoeveel extra aansluitingen zouden dan gerealiseerd moeten worden en wat is het effect daarvan in investeringen en CO2 reductie op de totale opgave). Bovendien kreeg iedere speler continue feedback op een aantal andere relevante onderdelen, zoals CO2-reductie en leveringszekerheid. Aldus kon met de verschillende parameters ‘gespeeld’ worden om met elkaar te kijken naar de effecten van de diverse (combinaties van) mogelijkheden. De workshop ontwikkelde zich tot een geanimeerd ‘spel’ waarbij bijvoorbeeld duidelijk werd dat de verduurzaming van bepaalde gebouwen juist een grote negatieve impact op de totale business case hadden.
Deelnemers aan de bijeenkomst wensen reeds een vervolg via verdiepingsbijeenkomsten. Ook iets voor u? Meld u aan.
Deelnemers aan de bijeenkomst ontvingen een bundeling van alle presentaties. In de evaluatie van deze bijeenkomst hebben deelnemers aangegeven behoefte te hebben aan vervolgbijeenkomsten ter verdieping van de onderstaande thema’s:
- Een verdiepende workshopsessie met het programma HEAT (bijvoorbeeld bij Waternet Amsterdam)
- Hoe van beleidsplan naar strategie te gaan t.a.v. duurzaamheid - ‘hoe ga je van ambitie naar realisatie?’
- Hoe organiseer je de benodigde financiële en fiscale instrumenten om een verduurzamingsopgave te realiseren?
Meedoen aan deze verdiepingen: meld je (gratis) aan!
Meer informatie
Hebt u interesse in of vragen met betrekking tot dit onderwerp en/of de bijeenkomst? Neemt u gerust contact met ons op. Tevens nodigen wij u uit zich aan te melden voor de verdiepingsbijeenkomsten over dit onderwerp. Meer informatie vindt u in de activiteitenagenda op ESCoNetwerk.nl of stuur een e-mailbericht naar secretariaat@esconetwerk.nl.
ESCoNetwerk 3 oktober 2017