Building with Nature: de natuur niet als vijand maar als bondgenoot bij uw opgave

“Als we de economie én de natuur een boost willen geven moeten partijen uit hun silo’s komen”, een interview met Arjen Bosch. “Als je bouwt, bouw dan niet alleen voor de economie maar ook voor de natuur. Als de natuur er beter van wordt, dan wordt de natuurbescherming partner van de bouwer. Als er bijvoorbeeld een haven wordt uitgebreid vindt men het vaak ingewikkeld ‘natuurbelangen’ in de plannen te integreren. Natuurbeschermers worden als gevolg veel te laat bij het streven van de haven betrokken met tegenwerking en weerstand van die partijen als gevolg. Met ‘Building with Nature’ ontwikkel je een gebied op een manier die een plus voor de natuur oplevert, waardoor tegelijk kansen voor economie, natuur en maatschappij ontstaan,” legt Arjen Bosch (directeur De Laar) uit. Wij spraken met hem over de waterfrontontwikkeling van Delfzijl en de kansen die Building with Nature biedt voor het creëren van veilige, duurzame en klimaat-adaptieve regio’s en hoe overheden op centraal en decentraal niveau hierop op in kunnen spelen. Samen met EcoShape werkte hij aan tal van Building with Nature projecten. Hij vervolgt: “als je de ontwikkeling van bijvoorbeeld een haven als neemt zie je dat men óf het plan (geldt ook vaak voor Industrieterrein, snelweg of woonwijk ed.) als uitgangspunt neemt. Ik kijk liever naar beiden: wat is het streven van de haven en wat is het streven van de natuur in het ruimere gebied en hoe kunnen deze elkaar versterken? Het gaat hierbij dus om het samenbrengen van de initiatiefnemer met natuur-, economische en andere maatschappelijke belangen, niet om afwegen tussen economie óf natuur, of tussen veiligheid óf natuur, maar om bouwen aan een perspectief waar alle belangen beter van worden.

Woningtekort

“In de huidige economie wil men bijvoorbeeld vooral woningen bouwen, daar is nu immers een schrijnend tekort aan. In dit proces wordt de natuur als een ‘lastpost’ gezien, een element dat in de weg staat van de ultieme ambitie: de komst van woningen, appartementen, industrieterreinen, etc.  Een keus moeten maken tussen een woonwijk of de natuur ligt vaak in de belevingswereld van de bouwer. Door deze ‘ouderwetse’ manier van naar de natuur kijken staat de natuur overal in de verdrukking. De kansen die ze voor zo’n project biedt worden geheel over het hoofd gezien. En tóch is de prijs van een huis aan een natuurgebied hoger dan op een industrieterrein. Die waarde is evident, bouw je dus op een manier waar zowel de natuur als de economie en maatschappij beter van worden, dan kun je de vruchten plukken die de verbinding van alle belangen werpt. Zulke kansen worden herhaaldelijk gemist.”

Bewustwording

“De natuur zien als middel waarmee de waarde van projecten kan worden vermeerderd is nu vooral een kwestie van bewustwording,” geeft Arjen aan. We moeten mensen meer bewust maken over deze vorm van waardecreatie. Natuurbeschermers worden vaak als een ‘milieu-maffia’ gezien. Als we het hebben over verbeteren, ontwikkelen en beschermen van de natuur knikt iedereen zonder uitzondering ‘nekbrekend’ ja. Maar voor het bouwproject blijft het bij folders over wonen in het groen.. We moeten daarom kijken naar hoe de natuur de waarde van een bouwproject zichtbaar kan vermeerderen, dan pas wordt er een incentive gegeven die men tot bewegen aanzet om voor haar op te komen. Kortom, pas als mensen inzien dat de natuur ook vanuit een financieel, veiligheid of gezondheidsperspectief tastbaare waarde heeft voor hun business case, dan pas gaat men haar omarmen en zich voor natuurbescherming en natuurverbetering inzetten.“

Kansen

“Het mechanisme achter Building with Nature is vooral krachtig bij grote complexe opgaves die een relatie hebben met de natuur, landschap en economie. Bij economische opgaves kun je o.a. denken aan de bouw en inrichting van havengebieden, woonwijken, infrastructuur en industrieterreinen. Maar ook veiligheidsopgaves (dijkverzwaring, waterberging, etc.) hebben baat bij deze benaderingswijze. Als het veel regent moet het water afgevoerd worden, kan het riool dit aan? Dit soort vraagstukken gaat goed samen met waterbouw, onderzoeken hoe je samen met de natuur het water wel afgevoerd krijgt loont.”

Maatschappelijke betrokkenheid en draagvlak  

“Als maatschappij worstelen we met de problematiek rondom bijvoorbeeld de voedselketen. Een deel van de voedselproductie gaat gepaard met veel verspilling. Daaronder valt alle verlies dat plaatsvindt van productie tot en met aankoop in de supermarkt door de consument.Denk aan vervuiling of voedsel dat ‘duizenden’ kilometers aflegt om in onze supermarkten terecht te komen. Een zware belasting voor klimaat en natuur. De ‘Building with Nature’ kan aanpak stimuleren partijen om ook met een natuurlijk landschap te ontwikkelen en zo regionale voedselmarkten stimuleren. Door goed op de hoogte te zijn over wat er in je regio wordt verbouwt kun je de inrichtingsvraag van het landschap daarop afstemmen. Als mensen meer voedsel uit de eigen regio kunnen inkopen worden ze zich bewuster van dat ze onderdeel uitmaken van de economische keten (landschap, producent, supermarkt, consument), waardoor ze hun natuurlijke omgeving willen beschermen en ontwikkelen. Zo breng je overheid, het bedrijfsleven en bewoners samen om zich in te zetten voor de groei in hun regio.”

 Russische Planeconomie

Maar als de natuur de waarde van allerlei projecten kan vermeerderen, waarom maken partijen dan zo weinig gebruik van deze kans?“De oorzaak is dat men uitdagingen puur en alleen vanuit de eigen discipline benadert,” verklaart Arjen. “Een klassieke opvatting van economen is dat Ruimtelijke Ordening de economie niet kan sturen. Dat zien economen als ‘Russische Planeconomie’. Ruimtelijke Ordenaars willen de economie juist wél sturen maar die denken dan weer niet vanuit de economie. Ze wijzen activiteiten aan regio’s toe zonder verbindende concepten die belangen daadwerkelijk complementeren. Zo worden er regio’s aangewezen voor projectontwikkeling die voor financieel niet rendabel zijn. Voor burgers betekent dit wachten op woningen die er niet komen of een industrie die zich niet kan vestigen. Maar bovenal ontstaat er een degraderend landschap waarbij de ene functie ten koste gaat van de andere. Building with Nature brengt deze partijen en hun belangen juist samen voor met discipline overtijgende oplossingen.”

Vergunningsprocessen

“Een project staat of valt met de maatschappelijke betrokkenheid die het geniet. Als initiatiefnemers een veel te eenzijdige aanpak kiezen zullen ze onoverkomelijk op weerstand stuiten. Dit zie je ook bij natuur, landschap, energieoplossingen, etc. Ik zie daar verschillende typen meerwaarde vanuit Building with Nature: met een aanpak die de belangen van verschillende partijen verbindt komen ambities en implementatie nauwsluitend samen. Als je het goed insteekt krijg je daardoor met minder weerstand te maken bij de vergunningsprocessen. In plaats van aartsvijanden worden natuurorganisaties en milieubeschermers ambassadeurs van het project, met minder kans op gerechtelijke procedures als gevolg. In veel gevallen leidt dit zelfs tot versnelling van procedures. “

Samen oplossingen bedenken

“Laat mensen zelf met elkaar de oplossingen bedenken zodat alle deelnemers eigenaar van de resultaten kunnen worden, is mijn devies. Het gaat hierbij altijd om de verbinding tussen drie partners: kennishouders, stakeholders (bewoners, bedrijven, belangenorganisaties, natuurbeschermers, etc.) en (semi)overheden. Als één van de drie in het dialoog mist gaat het fout. Vaak denken we te weten wat de ‘missende’ partij zou willen, in realiteit blijken we hier ver vandaan te staan. Je krijgt oplossingen die technisch, politiek of maatschappelijk niet gewenst of economisch onhaalbaar zijn. Resultaat: verspilling van middelen, vertragingen en frustraties over het resultaat.

Vliegwieleffect

“Een goede start maak je als één van de drie partijen (overheid, kennishouders of stakeholders) meteen de anderen op zoekt en zover krijgt om samen aan elkaars streefbeelden te gaan bouwen. Deze partij zal in het begin de kartrekker zijn. Deze rol kan in een later stadium overgaan naar een andere partij zodat meer partijen eigenaar van de oplossing worden. De crux hierbij is om bestuurders te enthousiasmeren voor de ambities en gezamenlijke waardecreatie. Als zij kunnen zien hoe een project potentiële oplossingen biedt voor hun opgave creëert dat een vliegwieleffect. In Delfzijl begon het met een gemeentelijke wens van een strand in de Waddenzee, hetgeen uitgroeide tot een traject Vitale kust van de Eemshaven tot aan de Duitse grens.“

Beleidsmatig vakmanschap

“Building with Nature is als benaderingswijze nog in de uitzondering. Men ziet niet meteen de relevantie voor het eigen vakgebied. Het concept vraagt vooral écht beleidsmatig vakmanschap. We moeten als professionals partijen herhaaldelijk laten ontdekken hoe de benadering de natuur, economie en maatschappij een boost kan geven en oplossingen kan bieden voor problemen waar we nu mee worstelen: woningtekort, waterveiligheid,  etc. Allemaal complexe uitdagingen die niet met eenzijdig beleid kunnen worden opgelost. Waarde creërende beleidsvorming begint bij de samenleving en nodigt uit tot maatschappelijke betrokkenheid. Het is een onbevangen zoektocht naar ideale oplossingen voor alle partijen; een inspirerend avontuur voor allen.”

Building with Nature Congres 23 mei 2019

Op 23 mei 2019 laten EcoShape, het Hoogwaterbeschermingsprogramma en PPS Netwerk Nederland op het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat in Den Haag precies het bovenstaande zien. Professionals die binnen de steden en provincies verantwoordelijk zijn voor de inrichting van de omgeving, bouw en infra en de financiering daarvan, waaronder Arjen Bosch, ontmoeten de specialisten uit de water- en natuurwereld om ervaringen uit te wisselen, kansen te verkennen en als mogelijke coalitiepartners te werken aan kwantificering van nieuwe, gemeenschappelijke businessmodellen.