“Met alleen goede bedoelingen komt er van de Omgevingswet niets terecht”

Irene Buitenhuis (Movares) over de cultuuromslag bij gemeenten en de vereiste competenties van werknemers om de Omgevingswet tot een succes te maken

Overal bereiden gemeenten, provincies, waterschappen en ministeries zich voor op de komst van de Omgevingswet. Elte Palm (Projectmanager) vroeg aan Irene Buitenhuis (Senior Adviseur Ruimtelijke Ordening, Movares) hoe gemeenten ervoor staan, waar de grote uitdagingen liggen en welke stappen overheden moeten nemen om in 2021 ‘Omgevingswetproof’ te zijn.

Hoe staan gemeenten er, met het oog op de intreding van de Omgevingswet voor? Wat gaat goed en wat minder?

“In tegenstelling tot twee jaar geleden zijn nu alle gemeenten bezig zich voor te bereiden op de Omgevingswet die in 2021 in werking treedt. Het ambitieniveau verschilt per gemeente. Daar waar de een al lang begonnen is en bijvoorbeeld al een pilot heeft gedaan, bevindt de andere gemeente zich nog in de verkennende fase. Hoe groter het stedelijk gebied, hoe meer experimenten er plaatsvinden. Bijvoorbeeld door het opstellen van een omgevingsplan of een gebied of project centraal te stellen.

Men onderzoekt wat de impact van de Omgevingswet is in relatie tot de huidige wet- en regelgeving, milieueisen, toedelen van functies en flexibiliteit, zodat meer ruimte kan ontstaan voor innovatieve ideeën uit de markt.”

“Veel gemeenten besteden aandacht aan de bewustwording dat de Omgevingswet vooral een cultuuromslag vereist. Zij richten zich op de interne organisatie en onderzoeken welke impact de wet heeft op de denk –en werkwijze van werknemers (competenties!) en leggen de link tussen het maatschappelijke en ruimtelijke domein.”

“Omdat de inwerkingtreding van Omgevingswet al meerdere keren is uitgesteld, is de grootste uitdaging focus te blijven houden tussen alle dagelijkse werkzaamheden door. De waan van de dag bepaalt regeert. Daarnaast is het belangrijk om de juiste mensen en afdelingen te (blijven) betrekken. Het is immers geen feestje van alleen Ruimtelijke Ordening.”

– De Omgevingswet is geen feestje van de afdeling Ruimtelijke Ordening alleen –

Wat zijn nu belangrijkste stappen die men moet nemen om straks ook écht ‘Omgevingswetproof’ te zijn?

“De eerste stap is het maken van een plan van aanpak met een impactanalyse. Dus welke impact heeft de wet op de informatievoorziening, interne en externe samenwerking, de inhoud van ruimtelijke plannen en welke competenties zijn vereist. Door de veranderingen t.o.v. de huidige situatie scherp te krijgen en vervolgens het ambitieniveau te bepalen, kan de koers worden uitgestippeld, intern in de eigen organisatie als ook naar bewoners, bedrijven en samenwerkingspartners.”

“Om koersvast te zijn is het belangrijk mensen met de juiste competenties op de juiste plek te zetten. De Omgevingswet is namelijk een veranderopgave die een andere en meer integrale denk- en werkwijze vraagt. Daarbij moet het initiatief niet alleen vanuit het bestuur komen maar ook vanuit de mensen en afdelingen zelf. Het is een proactief proces over en weer waarbij afwachten echt geen optie is.”

“De Omgevingswet dwingt aan de voorkant tot het formuleren van een visie waarin alle relevante onderwerpen kunnen worden meegenomen. Probeer vooral niet alle onderwerpen tegelijk in te vullen, maar zorg dat je op hoofdlijnen de belangrijkste inzichtelijk hebt. Om flexibel te kunnen inspelen op de veranderingen die op je afkomen, zal je als gemeente een meer faciliterende rol moeten gaan innemen en externe partijen de ruimte moeten geven om ideeën en oplossingen in te brengen. Zorg dat de juiste kennis in huis is of haal deze in huis. Het organiseren van participatievormen met bewoners is niet het even klakkeloos opnemen van uitkomsten van informatieavonden in beleidsdocumenten, zo blijkt uit jurisprudentie. Een gemeente is altijd nog verantwoordelijk voor het maken van een integrale afweging en dus het nemen van een zorgvuldig besluit.”

–  De Omgevingswet is een veranderopgave die een integrale denk- en werkwijze
vraagt van de eigen organisatie –

Waar liggen de grootste aandachtspunten binnen deze veranderopgave?

“Zoals ik al eerder aangaf zullen overheden een andere rol moeten aannemen en moeten kunnen spelen met kennis (meedenken vanuit het initiatief). Het succesvol slagen hangt af van een combinatie van werknemers met de juiste competenties, bijvoorbeeld niet alleen techneuten maar ook mensen die kunnen verbinden, en het borgen van de juiste kennis en kunde. Veel gemeenten huren externen in, die verantwoordelijk zijn voor de implementatie van de wet. Omdat deze externen tijdelijk in dienst zijn, ontstaat het grote gevaar dat met hun vertrek ook de kennis uit de organisatie verdwijnt. Het is daarom van groot belang de kennis die een gemeente nu opdoet te borgen en meerdere mensen, bij voorkeur van verschillende afdelingen, verantwoordelijk te maken en zelf de projectleider aan te wijzen”.

“Het durven kiezen, daar beleid op loslaten en durven spelen met kennis, is iets wat ambtelijk al gebeurt en waarbij in samenwerkingsverbanden veel kennis wordt uitgewisseld. Bestuurlijk blijkt het daarentegen moeilijker om positie in te nemen. Concurrentie met andere gemeenten speelt daarbij nog steeds een rol”.

– Het succesvol slagen van de Omgevingswet hangt af van een combinatie van
werknemers met de juiste competenties –

Hoe belangrijk is een integrale samenwerking met burgers, marktpartijen en andere overheden om de eigen ambities te vertalen in concrete resultaten en dus in een sterk aantrekkelijke stad?

“Afstemming, overleg en vertrouwen zijn de drie sleutelwoorden. Als gemeente moet je goed nagaan wát je wilt en hoe je dit eindbeeld wilt bereiken. Leg deze visie vast in een omgevingsvisie en probeer kansen te grijpen om je positief te onderscheiden. Wijk bij Duurstede constateerde dat zij een goed woonmilieu heeft, maar enigszins geïsoleerd ligt van grote uitvalswegen. Na een impactanalyse, waarin ook het gezondheidsaspect werd meegenomen, bleek dit eerder een pluspunt dan een minpunt te zijn. Minder geluidsoverlast, betere luchtkwaliteit, landelijk woonmilieu, dichtbij natuur, etc. Het is dus een kwestie van omdenken en van een proactieve benadering. Bewoners zitten er vaak anders in dan in eerste instantie vanuit de gemeente wordt gedacht. De Omgevingswet is echt een cultuuromslag die je moet omarmen om hiervan een succes te maken.”

“Het blijft van groot belang in een vroegtijdig stadium met marktpartijen in gesprek te gaan. Het bieden van meer vrijheid in ruimtelijke plannen en het uitstellen van de daadwerkelijke invulling van een locatie, sluit namelijk niet altijd aan bij de behoefte van marktpartijen. Daar waar het een goede ontwikkeling is dat haalbaarheidsonderzoeken worden gekoppeld aan de omgevingsvergunning, kan het voor het maken van een haalbaar businessmodel belemmerend zijn als zaken al te ver vooruit geschoven worden. “

Expert-sessie Omgevingswetproof zijn in 2021: 21 maart 2019 (09.00-17.00, Bergse Bossen, Driebergen)

PPS Netwerk Nederland organiseert op 21 maart 2019 met o.a. de gemeente Kaag en Braassem, Movares en Pels Rijcken een 1-daagse Expert-sessie. In één dag leert u o.a.:

– Best practices hoe van een Omgevingsvisie naar een uitvoerbaar gebiedsgericht Omgevingsplan
– Wat het ‘level playing field’ is en wat de juridische do’s en don’ts hierin zijn
– Hoe burgerparticipatie werkt binnen de Omgevingswet
– Hoe inhoud geven aan integrale samenwerking binnen uw organisatie en met de markt en andere overheden
– Hoe meekoppelkansen te benutten t.a.v. gezondheid, veiligheid, klimaat en mobiliteit

Deze dag is bedoeld voor gemeenten die op zoek zijn naar concrete handvatten om verbeterslagen te maken voor versnelling en implementatie van de Omgevingswet. Klik hier voor programma, kosten en aanmelding.