Wacht niet tot morgen maar begin vandaag!
Klimaatveranderingen zoals wateroverlast, overstromingen en hittestress hebben een steeds grotere impact op steden en regio’s. Tijdens het drukbezochte praktijkseminar van 12 juni j.l. bij Wageningen University & Research (WUR) gingen ervaringsdeskundigen van de WUR, Movares en de gemeente Ede in op wat de ervaringen en geleerde lessen zijn op het gebied van implementatie van klimaatadaptatie en wat de te nemen stappen zijn bij overheden voor een verdere versnelling van maatregelen hieromtrent.
‘Krijg als regionale opdrachtgever snel in beeld wat de fysieke effecten en gevolgen zijn van klimaatveranderingen en wat de te nemen stappen zijn’
Fysieke effecten van klimaatverandering kennen we inmiddels allemaal. Denk bijvoorbeeld aan meer kans van water op straat, indroging van de grond en hogere dag- en nachttemperaturen. De gevolgen hiervan zijn bijvoorbeeld een beperkte inzet van hulpdiensten, schade aan gebouwen en sterfte bij kwetsbare groepen. Volgens Ewout Fakkel (projectleider Water en Gebiedsinrichting bij Movares) is het dan ook logisch dat steeds meer regionale overheden (waterschappen en provincies) en lokale overheden (gemeenten) in beeld willen krijgen wat de fysieke effecten en gevolgen zijn van klimaatveranderingen, en welke stappen daarin moeten worden genomen om een klimaatbestendige en waterrobuuste leefomgeving te realiseren. Een aantal lopende initiateven voor verdere versnelling en implementatie van klimaatadaptatie zijn: de nationale Adaptatiestrategie, Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie, Omgevingswet / Omgevingsvisie en Gemeentelijk Rioleringsplan.
‘De ondergrond is de basis van onze stedelijke opgaven’
Volgens Gilbert Maas (Onderzoeker geomorfologie en landschap WUR) speelt het natuurlijke basis- systeem (bodem, water, groen) een centrale rol voor het in beeld brengen van kwetsbaarheden en geeft richting voor het treffen van de juiste maatregel bij specifieke probleem. De ondergrond is de basis van onze stedelijke opgaven. Een integrale aanpak is noodzakelijk om een ‘groene’ waterbestendige stad te realiseren waarin gezondheid, biodiversiteit, luchtkwaliteit en leefomgevingskwaliteit centraal staat. Dat betekent dat we een cyclische benadering moeten gaan toepassen bovenop de adaptieve benadering om dat te realiseren. De Adaptation Support Tool kan hiervoor slim worden ingezet.
‘De stresstest is geen doel op zich, maar een middel om adaptatie op gang te brengen en bewustwording te vergroten’
Een eerste stap voor overheden voor het in beeld brengen van de kwetsbaarheid is de klimaat stresstest. Aan de hand van de uitkomsten van een stresstest kan een gemeente of waterschap een beeld vormen van waar de kwetsbaarheden in haar beheersgebied liggen en hierop een strategie en uitvoeringsagenda opstellen. De stresstest is geen doel op zich, maar een middel om adaptatie op gang te brengen en bewustwording te vergroten. Volgens Mathijs van Vliet (Adviseur Water, Klimaat en Duurzaamheid bij Movares) gaat het om Weten, Willen en Wegen (als opstap naar het Werken) met daarin drie stappen:
1) Waar liggen problemen en kansen liggen op het gebied van water, hitte en droogte? 2) Wat heeft dat voor gevolgen voor de doelen van de gemeente, zoals het beheer en onderhoud, en welke gevolgen vinden we nog acceptabel? 3) Hoe pakken we de niet acceptabele gevolgen van klimaatadaptatie aan? Waar gaan we het eerst aan de slag en met wie?
Stimuleringsmaatregelen zijn nodig om bewoners, scholen en verenigingen bewust te maken. Anderzijds heeft de gemeente de regie(rol) om de juiste prestatiegerichte maatregelen te nemen. Zorg daarbij voor een ‘trekker’, iemand binnen de eigen organisatie die bevlogen is, en vlieg het thema integraal aan om zo geen ‘koppelkansen’ te missen.
‘Klimaatadaptatie is inmiddels geen feestje meer van Stedelijk Waterbeheer alleen’
Een essentieel onderdeel voor het implementeren van klimaatadaptatie is het intern afstemmen en organiseren. “Waar voorheen klimaatadaptatie ‘een feestje was’ van de vakdiscipline stedelijk waterbeheer is het inmiddels een afdelingsoverstijgend vraagstuk geworden”, aldus Koen Claassen (Adviseur Water, Gemeente Ede). Om in te spelen op klimaatveranderingen en andere (technologische, demografische en economische) ontwikkelingen is het belangrijk dat men binnen de eigen organisatie een integrale denk- en werkwijze hanteert. Bij Ede hebben we zogenaamde ‘klimaatateliers’ met werkgroepen georganiseerd om bewustwording te creëren en de urgentie te duiden om zo de organisatie mee te nemen klimaatbestendiger Ede. Dit heeft tot nu toe geleid tot:
0) Een breder bewustzijn van de impact van klimaatverandering binnen de organisatie 1) Het afronden en ontsluiten van een Klimaat effectatlas voor Ede 2) Het uitwerken van een strategie voor klimaatbestendig en waterrobuust Ede
‘Klimaatadaptatie draait niet alleen om het reduceren van risico’s maar ook om het toevoegen van kwaliteit’
Volgens Anouk Ruijters (Adviseur/Ontwerper fysieke leefomgeving bij Movares) die de gemeente Ede in het klimaatatelier heeft geholpen met het realiseren van een klimaatbestendig centrum, draait Klimaatadaptatie niet alleen om het reduceren van risico’s maar ook om het toevoegen van kwaliteit. Met elkaar moeten we zorgen voor een hoogwaardigere, groenere en gezondere leefomgeving. Het toevoegen van groen en blauw is daarbij belangrijk gezien hun maatschappelijk meerwaarde. Zij schets hiervoor verschillende mogelijkheden in het centrum van Ede. Belangrijk is om particulieren aan de voorkant mee te nemen via burgerparticipatie. Om in 2050 waterrobuust te zijn zullen overheden vandaag moeten beginnen. De Omgevingswet kan als vliegwiel dienen om te versnelling daadwerkelijk te realiseren.
De belangrijkste take-aways van deze bijeenkomst zijn:
- De gemeente heeft de primaire regie-rol in het aanjagen en realiseren van klimaatadaptatie - Klimaatadaptatie vraagt om een integrale en grens/ afdelingsoverstijgende aanpak - Vergroot interne bewustwording (o.a. door ambtelijke of bestuurlijke ‘trekker’ en Big Data), duid de urgentie aan en ga een open dialoog met elkaar aan - Zorg voor een visie en strategie op lokaal en regionaal niveau en betrek alle stakeholders - Zet de Adaptation Support Tool (ruimtelijkeadaptatie.nl) en stresstest inclusief risicodialoog in omeen ‘beeld’ te krijgen op klimaatadaptatie (zowel risico’s als kansen) - Pak klimaatadaptatie risico-gestuurd aan: de ene wateroverlast is de andere niet - Neem klimaat-adaptatie integraal mee in het ontwerp van alle stedelijke opgaven - Creëer politieke draagvlak (college én gemeenteraad) - Zorg voor voldoende budget en zet het geld in waar deze het hardst nodig is - Haal de benodigde kennis en kunde over klimaatadaptatie in huis - Stuur op bijvangst van klimaatadaptatie (Klimaatadaptatie hoeft niet het primaire doel te zijn bijeen ontwikkeling, maar door het aan de voorkant mee te nemen creëer je meer kwaliteit, duurzaamheid, besparingen, prettig woon/werk klimaat etc.) - Ga niet wielen opnieuw uitvinden maar maak gebruik van de beschikbare kennis, voorbeelden en lopende initiatieven - Zorg voor een ‘Coalition of the Willing’ met een juiste samenstelling tussen opdrachtgevers, opdrachtnemers en kennisinstelling om klimaatadaptatie versneld aan te pakken - Wacht niet tot morgen maar begin vandaag!
PPS Netwerk Nederland ontwikkeld op dit moment in samenwerking met WUR, Movares en de gemeente Ede de ‘Werkmethode Klimaatadaptatie: van Organisatie naar Projectrealisatie’ om gemeenten, provincies en waterschappen te helpen om (intern maar ook met externe partijen) de juiste start te maken voor de implementatie van klimaatadaptatie. Meer informatie hierover kunt u aanvragen via info@ppsnetwerk.nl
PPS Netwerk Nederland, 12 juni 2018