Nederlandse gemeenten werken hard om in 2030 energieneutraal te zijn. Een groot gedeelte van de energie gaat om in de gebouwde omgeving 
en daar zijn grote slagen te maken. Het is een uitdagende opgave, gezien de totale omvang en de diversiteit aan gebruiksfuncties. Een opgave die zowel vraagt om reeds bewezen als innovatieve aanpakken, om daarmee de verduurzaming in adequate snelheid uit te kunnen voeren. Wat is de primaire rol van overheden en marktpartijen om de duurzaamheidsambities te realiseren? Wat is een noodzakelijke voorwaarde voor (semi)publieke partijen om snelheid te ontwikkelen op het gebied van duurzaamheidsdoelen? We spraken met Paul Dielissen, senior adviseur bij draaijer+partners waar hij vanuit het team ‘Zorgomgeving’ aan duurzame zorg- en leefomgevingen werkt.
Goede keuzes
“Duurzaamheid gaat vooral over het maken van goede keuzes: weten waar je als of met de organisatie naar toe wil. Ongeacht de sector, de elementaire start ligt altijd bij het analyseren en evalueren van je portefeuille: heb je een gebouw op lange termijn nog nodig, wordt het gebruik aangepast of ga je het afstoten? Daar zitten dan meteen alle belangrijke thema’s in: duurzaam energiegebruik, het beperken van de energievraag, het treffen van duurzame maatregelen, slimme gebouwen en circulariteit. Samengevat gaat dit over het beperken van de energievraag, verbeteren van het binnenklimaat en de overgebleven energievraag zoveel mogelijk invullen met duurzame hernieuwbare energiebronnen. Bij voorkeur is dit circulair ingevuld. Als je dit vertaalt naar je missie, visie en vastgoed- en huisvestingsstrategie zou je ook tot de conclusie kunnen komen dat je afscheid moet nemen van bepaalde gebouwen in plaats van ze te verduurzamen.”
Eindverantwoordelijkheid voor de realisatie
“Als het gaat om de landelijke ambities naar CO2 neutrale omgevingen in 2050, 49% in 2030 en een Klimaatakkoord dat vol staat met ambities ligt de eindverantwoordelijkheid voor de realisatie niet alleen bij de opdrachtgevers. Ook marktpartijen moeten zich daaraan committeren. Wij hebben drie teams die focussen op de thema’s: Leeromgevingen inclusief sport, Werkomgevingen inclusief specials en Zorg- en leefomgevingen. We hanteren een routekaart waarin we opdrachtgevers laten zien wat de wettelijke plichten zijn: label C in 2023 voor kantoren, anticiperen voor label A en van het aardgas af. Daarnaast moet je kijken naar hoe men sneller stappen kan maken naar het einddoel voor 2050. De primaire rol voor marktpartijen zien we dus in het adequaat informeren van opdrachtgevers over de stappen die ze kunnen zetten en de maatregelen die – op technische of wettige basis – niet meer aan de orde zijn. Dat gaat over het creëren van bewustwording en het ontwikkelen van business cases die niet alleen kijken naar euro’s maar ook naar alle andere voordelen die het verduurzamen van een gebouw urgent maken, zoals het verhogen van comfort en binnenklimaat.”
Ruimte voor de core business
“Dat gaat over de exploitatie, beheer en het onderhoud van het gebouw. In een goed concept zou een nieuwe business case in financiële zin ruimte moeten opleveren die benut kan worden voor de core business. Bijvoorbeeld, in het onderwijs kun je een business case zo ontwerpen dat er in vergelijking tot de oude situatie in de exploitatiefase – door een lagere energierekening en minder onderhoudskosten – geld wordt bespaard. Vervolgens kan het bespaarde bedrag worden ingezet voor capaciteitsverhoging: het aanstellen van additionele leerkrachten en assistenten. Daarmee komt het geld ten gunste van het primaire procesvan de organisatie. Ongeacht de sector en core business, de doelstellingen en basisprincipes van verduurzamen zijn altijd hetzelfde.”
Voordelen die niet in geld uit te drukken zijn
“Als we in het voorbeeld blijven van de onderwijs- en zorgsector, dan zie je bij de start van een project dat in het bestaande gebouw de kwaliteit van het binnenklimaat in veel gevallen ronduit slecht is. Bij metingen schieten de waarden al snel door de wettelijke normen heen. Verduurzaming 
levert een gebouw op met een sterk verbeterd binnenklimaat, zonder uitstoot van allerlei schadelijke stoffen. Dat bevordert de gezondheid van de mensen die daar wonen en werken, de productiviteit stijgt en het dringt ziekteverzuim met een significant percentage terug. In sommige gevallen zelfs met ruim vijftig procent. Een zieke werknemer kost gemiddeld anderhalf tot tweeënhalf keer zoveel als zijn bruto-loonkosten, dus een verlaging van het ziekteverzuim heeft een enorm positief effect. Ze vormen de kernpunten voor een langetermijnvisie waar naar meer gestreefd wordt dan louter een goed geïsoleerd gebouw met een laag energieverbruik en exploitatiekosten.”
Snelheid maken
“Snelheid ontstaat mede door te zoeken naar ‘laaghangend fruit’. Dat betekent dat je alle gelegenheden optimaal benut om
duurzaam te acteren. Onderhoud of vervanging van installaties is een ‘natuurlijk moment’ daarvoor. Aangezien aardgas en andere fossiele brandstoffen niet meer geaccepteerd worden, (Nederland wil in 2030 49% en in 2050 100% CO2 reductie realiseren) moeten we daar uiteindelijk afscheid van nemen en duurzamer hernieuwbare energiebronnen gebruiken. Dat betekent dat we ook kritisch moeten durven kijken naar de Trias Energetica. In plaats van de gebruikelijke drie stappen (de energievraag beperken, exploiteren van duurzame bronnen en het efficiënt gebruiken van fossiele energiebronnen) kan Trias Energetica ook een Duas Energetica zijn: verduurzamen en aansluiten op duurzame bronnen. Als het aansluiten op hernieuwbare bronnen echt niet kan dan zal het toch op fossiele brandstoffen moeten. In Nederland was dat altijd aardgas, die valt dus af. Om in 2050 een volledig circulaire economie te realiseren moeten partijen daar nu al forse stappen voor zetten.”
Financieren en bekostigen
“Maak gebruik van de financiële ruimte die ontstaat in de exploitatie door een forse verlaging van de energiekosten ( vaak meer dan 70% lager) en lagere onderhoudskosten (>50%). Besparingen in deze fase kunnen ‘netto-contant’ worden gemaakt om zo meer geld vrij te maken voor investeringen in de verduurzaming van vastgoed. Naast de noodzakelijke beperking van de energievraag door goede isolatie en kierdichting investeren we vooral in intelligente installaties. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een basistemperatuur voor het gebouw van 18 graden die, afhankelijk van functie en gebruik, per ruimte kan worden verhoogd naar de gewenste temperatuur. Omdat de beste besparing het niet gebruiken van energie is als dat niet nodig is zorgt intelligente techniek ervoor dat ruimten alleen worden verwarmt, gekoeld of verlicht worden als deze gebruikt wordt. Door data slim met elkaar en de gebufferde energie te combineren is het mogelijk de zelf opgwekte energie precies op het goede moment op de juiste plek te gebruiken. De totale exploitatielasten zullen met deze aanpak fors dalen waardoor financiële ruimte ontstaat die ingezet kan worden ten behoeve van de core business. Investeren in verduurzamen van het eigen vastgoed levert niet alleen een energiezuinig en comfortbaal gebouw met zeer lage exploitatielasten op maar ook een goed rendement. De waarde van het vastgoed stijgt en blijft waardevast waardoor uw geïnvesteerde EURO een hoog rendement op levert zeker nu de hypotheekrente voor een lange periode extreem laag zal blijven.
Inschrijven op uitvragen
“Vaak zien we dat het beoogde ambitieniveau in een uitvraag past bij de huidige wet- en regelgeving maar niet aansluit bij de technische mogelijkheden. Vanuit onze expertise kunnen we juist laten zien wat haalbaar is en bieden daarmee toegevoegde waarde aan het project.. Dat zijn bijvoorbeeld projecten, waarin de opdrachtgever heeft aangegeven dat het ambitieniveau label C, BENG of Bouwbesluit is waar energieneutraal of zelfs energieleverend mogelijk is. Bij een dergelijke lage ambitie achterhalen we eerst waarom een uitvraag op een bepaald ambitieniveau is ingestoken. Is het een bewuste keus of gaat het om een ‘standaard’ uitvraag die met minimale aanpassingen opnieuw in de markt is gezet? En wat zijn de mogelijkheden om de ambitie te te verhogen? Op basis hiervan leveren we maatwerk advies voor een zeer duurzaam plan dat voldoet aan de eisen van 2050.”
Voorsorteren op ontwikkelingen
“Het belangrijkste advies is: blijf geïnformeerd en laat je vooraf goed adviseren qua technische mogelijkheden en financiering. Wie op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving, techniek zoals smart building en duurzame hernieuwbare energievoorzieningen kan met een open en wendbare blik naar de eigen plannen kijken om zo voor te sorteren op toekomstige veranderingen.”
Voordelen van een ‘duurzaam’ en ‘circulair’ gebouw goed in beeld
“Een bestuurder van een zorg- of onderwijsinstelling zou bij voorkeur ieder beschikbare euro in het primaire proces investeren. Maar het blijft ook essentieel om te investeren in de optimalisatie van de eisen die gebruikers aan het gebouw en secundaire processen (facilitaire diensten) stellen. Bestuurders zijn dus vooral ook op zoek naar manieren om deze facetten nauw op elkaar af te stemmen. Breng daarom alle voordelen van een ‘duurzaam’ en ‘circulair’ gebouw goed in beeld. Inzicht hebben in wat gebouwen op langere termijn betekenen stelt je in staat wendbaarheid in te bouwen in de strategie, huisvestingsplannen en de ontwikkeling van de organisatie. Uiteindelijk zorgt dit voor een optimale benutting van vastgoed waardoor er ruimte ontstaat om na verduurzaming extra geld in zorg of onderwijs te steken.”
Meer informatie: Wilt u meer informatie over dit interview of met andere professionals van gedachten wisselen rondom dit thema, stuur een bericht aan secretariaat@ppsnetwerk.nl. Wij brengen u dan in contact met relevante gesprekspartners en/of nodigen u uit voor activiteiten gerelateerd aan dit thema.