De belangrijkste bevindingen van een bekroond onderzoek over het herstellen van vertrouwen in publiek-private partnerschappen
We kennen al veel manieren om vertrouwen in publiek-private partnerschappen (PPP’s) op te bouwen, maar we weten relatief weinig over hoe we dat vertrouwen kunnen herstellen wanneer het wordt geschonden. De aard van PPP’s en de omgeving waarin zij opereren betekent dat het vertrouwen vaak wordt geschonden. Het is daarom zowel belangrijk als nuttig om deze leemte in onze kennis op te vullen. Dit artikel schetst de belangrijkste bevindingen van een bekroonde masterscriptie getiteld Trust repair strategies in public-private partnerships and their potential for success (2022)1. De grondgedachte achter dit onderzoek was eenvoudig:
Waarom is vertrouwensherstel relevant voor partnerschappen?
Er zijn vele manieren waarop het vertrouwen tussen de partners kan afnemen. De lange duur van projecten betekent dat de belanghebbenden terughoudend 
kunnen zijn om te investeren in het opbouwen van sterke relaties als gevolg van het personeelsverloop na verloop van tijd. Bovendien kan de economische basis waarop de partnerschappen oorspronkelijk waren gebouwd, verzwakken (bv. veranderingen in de regelgeving, prijsstelling, beschikbaarheid van grondstoffen…). De verschillende manieren van werken in publieke en particuliere organisaties kunnen de partners ook van elkaar vervreemden, vooral in tijden van stress. Deze elementen maken PPP’sbijzonder kwetsbaar voor een vertrouwensbreuk tussen de partners. Vertrouwen kan aan het begin van het partnerschap zorgvuldig worden opgebouwd, maar later in de onderhoudsfase worden verwaarloosd. Eerder onderzoek heeft de voordelen van een sterk vertrouwen tussen de partners in PPP’s benadrukt, wat heeft geleid tot onderzoek naar doeltreffende strategieën om vertrouwen op te bouwen.
Bij een 30-jarig contract is het opbouwen van vertrouwen bij aanvang van het project echter slechts een deel van het verhaal.
Hoe zag het onderzoeksproject eruit?
Tijdens haar onderzoek van mei tot juli 2022 interviewde de onderzoeker 15 professionals uit de publieke en private sector die betrokken waren bij PPP-projecten, variërend van grote infrastructurele werken tot kleinschaligere vastgoedprojecten. Ze voerde ook een centrale casestudy uit over de Kromhoutkazerne DBFMO in Utrecht. Dit onderzoek bracht een reeks strategieën voor vertrouwensherstel aan het licht die zijn gebruikt omvertrouwensbreuken in PPP aan te pakken. Aan de hand van de verzamelde gegevens identificeerde de onderzoeker succesvolle en niet-succesvolle strategieën, en de omstandigheden waaronder ze werden uitgevoerd.
Herstel van vertrouwen: wat werkt in PPP’s?
Er werden drie hoofdcategorieën van strategieën vastgesteld: structurele oplossingen (waaronder personeelsoplossingen, nieuwe informele processen, nieuwe regels en cultureel leren), verbale verklaringen (verklaringen, verontschuldigingen en uitingen van frustratie) en gestructureerde evenementen (mediator/coachingsessies en teambuildingsdagen). Een voorbeeld hiervan is de volgende: uit het onderzoek bleek dat de invoering van nieuwe informele processen in de nasleep van een vermeende schending van het vertrouwen het vertrouwen kan helpen herstellen. Dergelijke processen kunnen bijvoorbeeld bestaan uit het opzetten van een nieuwe procedure voor de behandeling van nieuwe verzoeken van de publieke partner (met de nadruk op prioritering en realistische tijdschema’s) of het regelmatig informeel bespreken van bepaalde onderwerpen.
De geïnterviewde professionals vonden het belangrijk dat beide partners instemmen met deze stap, in plaats van dat de ene partner de nieuwe processen oplegt aan de andere (hoe goed bedoeld ook).
Welke andere belangrijke inzichten heeft het onderzoek aan het licht gebracht?
Eén ding dat opviel in de gesprekken van de onderzoeker met PPP-professionals is dat de meeste belanghebbenden zeer ontvankelijk zijn voor inspanningen om het vertrouwen van partners te herstellen. Dit kan worden verklaard door de grote onderlinge afhankelijkheid tussen organisaties waarvan de belangen elkaar via het partnerschapsproject overlappen. Deze ingebouwde ontvankelijkheid zou PPP-partners ertoe moeten aanzetten de eerste stap te zetten om het vertrouwen te herstellen. Ten tweede is er geen uniforme aanpak voor het herstellen van vertrouwen in PPP’s – de oplossing moet worden afgestemd op het probleem, de specifieke relatie met de belanghebbenden en de context. Het nemen van stappen om het perspectief van de partner volledig te begrijpen is één manier om ervoor te zorgen dat de oplossing op lange termijn zal werken. Ten derde, wat er ook wordt gedaan om het vertrouwen te herstellen, als het een grotere transparantie tussen de partners bevordert, zal het waarschijnlijk gunstig zijn. Ook als beide partners samen besluiten welke actie moet worden ondernomen (d.w.z. dat de oplossing wederzijds wordt uitgewerkt) is de kans groter dat het probleem wordt opgelost en het vertrouwen tussen de partners wordt hersteld.
Iets wat in de meeste gesprekken terugkwam was het idee dat het herstellen van vertrouwen vaak het opnieuw opbouwen van de “zachte kant” van het contract inhoudt.
Gezien het grote personeelsverloop is het van cruciaal belang manieren te vinden om samenwerkingsgewoonten en sterke relaties in stand te houden. Personeelsverloop mag geen reden zijn om niet in relaties te investeren. Voorts bleek uit het onderzoek dat een evenwicht tussen formele en informele oplossingen zeer doeltreffend was om het vertrouwen te herstellen: bijvoorbeeld een informeel gesprek om de paar weken tussen partners in combinatie met een formele overdracht van verantwoordelijkheden aan een persoon die beter geschikt is voor de taak.
Ten slotte bracht het onderzoek verschillende richtlijnen aan het licht die PPP-professionals zouden kunnen overwegen te volgen, afhankelijk van de vraag of zij worden beschouwd als de vertrouwensschender of als het slachtoffer van een vertrouwensschending. Het slachtoffer van een vertrouwenschending wordt bijvoorbeeld aangemoedigd om zijn frustratie op een open manier te uiten alvorens een geschil te escaleren of juridische stappen te ondernemen. Het idee is om een gesprek op gang te brengen en beide partners de dingen vanuit het standpunt van de ander te laten zien.
Tot slot
In het algemeen hadden de ondervraagden veel gemeenschappelijke ervaringen; ze hadden vergelijkbare frustraties, maar ook vergelijkbare hoop op wat hun partnerschappen zouden kunnen bereiken als deze frustraties werden erkend en overwonnen. Dit onderzoek benadrukte dat er geen gemakkelijke manier is om het vertrouwen in partnerschappen te herstellen, maar dat inspanningen om dit te doen verstrekkende gevolgen kunnen hebben die verder gaan dan het oplossen van de aanvankelijke vertrouwensschending.
Dergelijke inspanningen en de gezondegewoonten die daaruit voortvloeien, kunnen publiek-private partnerschappen in staat stellen een duurzaam succes te boeken.
Meer informatie:
- Dit onderzoek is uitgevoerd door Melanie MacKay onder leiding van Ir. Jasper Eshuis (universitair hoofddocent Bestuurskunde) van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
- Om een exemplaar van het volledige proefschrift aan te vragen, kunt u hier het formulier invullen >>
- Uw inhoudelijke en/of praktische vragen naar aanleiding van dit artikel kunt u richten aan secretariaat@ppsnetwerk.nl
- Wilt u meer weten over onze lopende onderzoeken? Klik dan hier >>
1 De scriptie won de prijs van de beste Masterscriptie Bestuurskunde en Sociologie van 2022 aan de Erasmus Universiteit. Daarnaast was deze de prijswinnaars van de H.A. Brasz scriptieprijs 2023.